Arthur Koestler - Từ ngữ và vũ khí

Arthur Koestler

Từ ngữ và vũ khí

Bài nói chuyện khai mạc cuộc Triển lãm Sách Quốc tế tại European Forum, Alpbach, tháng Tám 1959.

 

Khi các vị mở một cuộc triển lãm sách, người ta kì vọng các vị sẽ nói mấy thứ êm ái về sức mạnh của ngôn từ, hay sức mạnh của tâm trí đối với vật chất. Tôi tin vào cả hai, và tôi tin rằng đa số các vị tin vào cả hai. Điều tôi muốn nêu ra là những kẻ cầm giữ vận mệnh các vị không tin vào điều nào trong số đó, mặc dù họ thường vờ rằng mình có tin.

Làm sao ta có thể giải thích được rằng, trong thời đại khi con người di chuyển ở vận tốc âm thanh, và âm thanh được truyền ở vận tốc ánh sáng, dầu vậy việc tự do lưu thông từ ngữ lại bị chặn đứng bởi một bức tường vô hình chạy quanh địa cầu; làm sao có thể có chuyện rằng trạng huống này giờ đây đã kéo dài bốn mươi năm, dài hơn tuổi thọ của một thế hệ?

Đi trách cứ phía bên kia sẽ không đưa ta đi đến đâu. Một bông hồng là một bông hồng, một con nhím là một con nhím, và một nhà nước toàn trị là một nhà nước toàn trị. Bản tính của con nhím đòi hỏi nó phải xù lông lên trước ngôn từ, và bản tính của nhà nước toàn trị đòi chuyện họ phải tự bảo vệ mình bằng một bức màn kiểm duyệt xù lông, những trạm chặn sóng vô tuyến, những biên giới khép đóng. Bản tính một nhà nước toàn trị còn là can đảm khi đối diện các mối đe doạ hữu hình và hèn nhát khi đối diện mối đe doạ duy nhất mà họ sợ: ngôn từ.

Các vị lãnh đạo của phương Tây không nhận ra được chỗ yếu nhược này bởi vì họ đặt nhiều tin cậy vào sức mạnh của vũ khí hơn là vào sức mạnh của từ ngữ. Nếu chuyện không phải vậy, bức tường lặng thinh vây quanh nửa thế giới này hẳn không tồn tại được, gần như bất khả xâm phạm, trong bốn mươi năm trời.

Đằng sau bức tường ấy, lần đầu tiên trong lịch sử, người ta đạt được một thế độc quyền Nhà nước hoàn toàn, không chỉ đối với sản xuất và phân phối thương phẩm, mà còn đối với sản xuất và phân phối ý tưởng, quan điểm và cảm xúc. Đây không phải lời cáo buộc, đây là lời phát biểu một thực tế. Nhưng thực tế còn là chuyện rằng sự cộng tồn bắt đầu ở chỗ sự hồ nghi liễu kết. Một sự hồ nghi chỉ có thể kết liễu được khi sự tự do lưu thông từ ngữ được khôi phục.

Xét theo bản chất các sự vật, tự do mậu dịch về từ ngữ là điều lợi ích cho ta và kháng chống lại lợi ích của phía bên kia  Do vậy ta phải khiến nó trở thành một phần của cuộc mà cả ngoại giao và sẵn sàng trả một cái giá để có được nó. Nghe chừng đáng ngạc nhiên, toan tính này chưa bao giờ được thực hiện. Các vị lãnh đạo của chúng ta mà cả các vấn đề về thủ tục, các vấn đề về vũ khí, các vấn đề về sự công nhận ngoại giao, nhưng các món vũ khí tâm lí chưa bao giờ được khiến trở nên một luận điểm mà cả nghiêm túc.

Nếu sức mạnh của ngôn từ được xét nghĩ nghiêm túc bởi những kẻ cầm giữ vận mệnh chúng ta, cuộc giải giới tâm lí ắt sẽ trở nên một đối tượng mà cả ở mọi cuộc đàm phán, có được mức ưu tiên hàng đầu ở nghị trình quốc chính, và được bắt phải thuận theo các điều khoản được minh định như những loại vũ khí khác. Tôi không biết người ta sẽ làm được tới đâu và ta phải trả cái giá nào, khi nhân nhượng về đường chính trị hoặc kinh tế. Luận điểm của tôi là phương pháp này chưa bao giờ được người ta làm thử cách nghiêm túc. Ấy vậy hiển nhiên rằng việc giải giới tâm lí, một khi đã khởi sự, có thể dẫn đến một phản ứng chuỗi theo lối hoà bình, và dẫn đến việc đảo ngược cái vòng tròn hiểm ác hiện thời.

Tôi đã nói rằng đi trách cứ phía bên kia không dẫn đến đâu cả; sự truy tầm tâm hồn này phải khởi sự ở phe của chính ta. Theo cùng luận lí như vậy, việc trách cứ các chính trị gia cũng là sự vô ích tương đương; lời trách ấy đặt lên giới trí thức chúng ta, những kẻ hành nghề mậu dịch từ ngữ, bởi lẽ ta đã không làm được chuyện thuyết phục họ tin vào sức mạnh của ngôn từ. Giới trí thức đôi khi là những kẻ tuyên truyền giỏi; ở vai trò nhà truyền giáo thì chúng ta đã thất bại.

Khởi thuỷ là ngôn lời. Đoạn thì ngôn lời trở nên xác thịt. Sau đó xác thịt chối bỏ ngôn lời. Ai sẽ có lời sau cuối? Nó tuỳ thuộc vào những phát ngôn nhân của lời ấy.

Đoàn Duy chuyển ngữ

 

Nguồn:

Arthur Koestler; Words and Weapons; Drinkers of Infinity: Essays 1955–1967; Hutchinson & Co, 1968.