Fernando Pessoa - Sách của nỗi bất an - 57

 Mộng mị dạng tam giác

Ánh sáng trở nên một màu vàng lờ đờ hết sức, vàng lấm xen sắc xám. Khoảng cách giữa các thứ triển dài ra, và các thanh âm, được đặt cách nhau theo lối lạ, phát thành mấy tiếng li tán rời rẽ. Khi chúng được nghe thấy, chúng đột ngột ngừng, như thể bị cắt lìa đi. Nhiệt, có vẻ tăng lên, tuy nóng mà lại lạnh. Qua khe hở giữa hai tấm rèm ta thấy được cái tư thế đợi mong vô lối nơi cái cây hiện trước mắt. Màu xanh của nó trông thật khác. Bởi chưng vẻ khác ấy mà sự tịch lặng ùa vào cây. Trong bầu không khí các cánh hoa khép lại. Và chính ngay trong kết cấu không gian, các mặt phẳng đã di dịch và làm đứt gãy những mối nương chịu qua lại trong khoảng không giữa thanh âm, ánh sáng và màu sắc.

Đoàn Duy chuyển ngữ từ bản Anh văn của Margaret Jull Costa

(có tham khảo bản Anh văn của Richard Zenith)

Nguồn:

Pessoa, Fernando. (2018). The Book of Disquiet (bản dịch Anh văn của Margaret Jull Costa). Serpent's Tail.

William Butler Yeats - Bài ca bên thức rượu

Thức rượu tìm vào nơi cửa miệng
Ái tình ghé vào vương nơi ánh mắt;
Lẽ đúng thật chỉ bấy ta biết rõ
Trước khi già muộn héo hắt lìa đời.
Rượu một li ta nhấc kề lên miệng
Ta nhìn em, và tiếng thở dài buông.

Fernando Pessoa - Sách của nỗi bất an - 433

Những câu chữ tôi chẳng bao giờ viết ra cho đặng và những cảnh sắc tôi chẳng bao giờ thuật tả cho xong: vậy thì đưa lời rõ rệt dường bao cho cái nết chây ì của tôi đây nó biết chúng, vậy thì thuật tả chúng rõ rệt dường bao trong tâm tưởng của tôi khi mà, lúc đương tựa người vào ghế, mối ràng của tôi với đời thật quá là miên viễn. Tôi chạm đục thành các câu vuông vẹn, từng chữ rõ rành rành; những vở kịch với bao tuyến truyện đan kết được dựng lên trong trí óc tôi, tôi cảm thấy được chuyển động của con chữ và của nhịp vần trong những giai phẩm thơ nơi từng từ một và lòng nhiệt luyến hết mực, tự hồ một nô lệ vô hình, cứ lẩn trong màn đêm mà dò theo sau tôi. Nhưng nếu tôi rời đi một bước khỏi cái ghế, nơi tôi để ườn ra đó mấy cảm giác gần tròn đầy thế này, rồi di chuyển đến bàn đặng mà ghi chúng ra, thì chữ tháo chạy, kịch tiêu tùng, còn ở mối liên kết sống còn vốn liên hợp bao tiếng rì rầm có nhịp có điệu thì còn gì ngoài một niềm hoài vọng miên viễn, một vệt nắng chiếu trên mấy ngọn núi tít xa, một ngọn gió rung rung cành lá bên rìa sa mạc, một mối thân thuộc mải miết không thành hình, một cơn sướng khoái vui vầy nơi kẻ khác, và người đàn bà kia ta linh tính sẽ ngoái nhìn lại mà rốt cục lại không hề có trên cõi đời này.

Thảy mọi kế hoạch hình dung được, tôi đều làm cả. Bản Ilíada mà tôi soạn nên mang lấy một cấu trúc hợp lẽ, chính là sự kết nối tự nhiên các epodos [vĩ khúc] mà Homero không sao đạt được. Mức toàn hảo nghiêm nhặt mà tôi thể hiện ở mấy vần thơ chưa nên con chữ sẽ khiến cho sự tinh xác của Virgil trông lơ mơ và khiến cho uy lực của Milton trông èo uột. Văn châm biếm phúng dụ của tôi vượt hẳn Swift ở lối dùng biểu tượng tinh xác nhằm thể hiện các chi tiết đặc thù có liên hệ nhau. Biết bao nhiêu Verlaine tôi đã hoá thành.

Và mỗi lần tôi đứng dậy khỏi ghế, nơi những thứ này có một tồn tại vượt quá những giấc mơ đơn thuần, tôi lãnh chịu một bi kịch nhân đôi khi biết rằng chúng vô giá trị mà đồng thời cũng biết rằng thực tế chúng đâu phải là những thứ hoàn toàn trong cơn mơ và biết rằng một vệt nào đó sót lại từ chúng cứ lởn vởn mãi nơi ngưỡng cửa trừu tượng dẫn đến suy tư của tôi về chúng và sự tồn tại của chúng.

Tôi là hạng thiên tài trong cơn mơ hơn là trong đời sống. Đó là bi kịch của tôi. Tôi là người chạy bỗng ngã xuống ngay trước vạch đích đến, một kẻ dẫn đầu cuộc đua cho tới lúc ấy.

Đoàn Duy chuyển ngữ từ bản Anh văn

Fernando Pesso - Sách của nỗi bất an - 438

Tự do là khả năng có được sự cô độc. Ngươi chỉ được tự do nếu ngươi có thể thoái hưu khỏi người đời và cảm thấy không cần cầu vọng đến họ để có tiền, để tương giao, để có ái tình, để có vinh quang, hoặc thậm chí vì lòng hiếu kì, bởi không điều nào trong mấy thứ này sẽ phấn phát trong tịch lặng và cô liêu. Nếu ngươi không sống một mình nổi, thì ngươi sinh ra đã là nô lệ. Ngươi có thể có cho mình cái tinh thần và tâm hồn bạt tục: ngươi là một nô lệ cao thượng hoặc một nông nô túc trí: ngươi không hề tự do. Nhưng đó đâu phải bi kịch của ngươi, bởi việc sinh ra như thế chính là bi kịch của Vận mệnh. Dù vậy phiền rủi ập đến ngươi, nếu đời nặng gánh đè ép ngươi lâm vào cảnh nô lệ. Phiền rủi ập đến ngươi nếu, khi được sinh ra tự do và có thể sống đời tự túc và cô độc, mà cảnh bần khốn lại buộc ép ngươi nhập bọn cùng kẻ khác. Bi kịch ấy là của riêng ngươi, và ngươi phải chịu cảnh nó đeo đẳng luôn luôn.

Sinh ra tự do là đức lớn nhất của con người, nó khiến cho kẻ ẩn sĩ hèn mọn trở nên cao quý hơn bậc quân vương và cả bậc thần minh, những hạng tự phụ do cậy nhờ đến uy lực của họ chứ không do lòng khinh thị đối với uy lực ấy.

Cái chết là sự giải thoát vì chết là không cần đến một ai khác. Kẻ nô bần khốn thấy mình bị đẩy thoát khỏi bao khoái lạc, khỏi bao thống khổ, khỏi cái đời liên tục mãi mà y từng ham muốn. Kẻ quân vương thấy mình thoát khỏi các vùng lãnh địa mà lòng bất nguyện. Những đàn bà đi rải ái tình khắp chốn giờ thấy mình thoát khỏi bao cuộc chinh phục mà họ hằng mến yêu. Những kẻ đắc thắng thấy mình thoát khỏi bao thắng lợi mà đời họ được định sẵn sẽ đạt được.

Cái chết tôn quý cái xác kì khôi khốn khổ và khoác lên đó thứ phục sức lạ lẫm. Ở đó y là kẻ tự do, dẫu cho tự do nào phải cái y cầu đến. Ở đó ta có kẻ không còn là nô lệ, dẫu cho y khóc lóc vì mất đi cảnh nô dịch của mình. Kẻ quân vương có thể nực cười ở tư cách thường dân và thứ phù hoa lớn nhất đời y là cái vương danh ấy nhưng cũng nhờ cái danh đó mà y dẫu sao vẫn là kẻ cao quý, giống như kẻ chết, dù y có thể trông gớm ghiếc dường bao, cũng vẫn cao quý, bởi cái chết đã giải phóng y.

Mỏi mệt, tôi đóng các cửa chớp lại ở ô cửa sổ, tôi tống thế giới ra ngoài và tôi được tự do một lúc. Ngày mai tôi sẽ trở lại làm kẻ nô lệ; nhưng giờ đây, một mình, không cần ai, sợ rằng giọng nói nào đó hoặc hiện diện nào đó sẽ quấy nhiễu tôi, tôi có cho riêng mình khoảng tự do bé nhỏ, thời khắc thăng hoa của tôi.

Trên cái ghế chỗ tôi ngồi, tôi quên đi cái đời này nó áp bách tôi quá thể. Nỗi đau duy nhất tôi cảm thấy là việc tôi đã từng đau.