Hồi xưa, con người thường đi bằng cả tay lẫn chân, y như mọi sinh vật tứ
chi khác. Con người nhanh hơn thỏ, báo hay tê giác. Chân và tay ở
gần nhau hơn bất kì cơ quan nào khác: chúng có những khớp nối tương ứng giống
nhau: vai và hông; khuỷu tay và đầu gối; mắt cá chân và cổ tay; bàn chân và bàn
tay, mỗi cái đều có phần cuối là năm ngón chân và năm ngón tay, với móng ở mỗi đầu ngón chân và ngón
tay. Bàn tay và bàn chân có năm ngón được sắp xếp
giống nhau từ ngón chân cái và ngón tay cái cho đến ngón chân và ngón tay nhỏ
nhất. Thuở đó, ngón tay cái nằm gần các ngón khác, ngón chân cái cũng vậy. Chân
và tay là anh em họ của nhau.
Chúng giúp nhau trong việc mang vác cơ thể đi bất cứ đâu cơ thể muốn đến; chợ, cửa hàng, leo lên leo xuống
mấy cái cây và mấy ngọn núi, bất cứ đâu cần đến việc di chuyển. Thậm chí ở dưới
nước, chúng cũng hợp tác với nhau tốt để giúp cơ thể nổi
lên, bơi hoặc lặn xuống. Chúng theo mối quan hệ dân chủ và bình đẳng. Chúng
cũng có thể mượn lấy những cái dụng từ sản phẩm của
những cơ quan khác, phát âm thanh từ miệng, nghe từ tai, ngửi từ mũi, và cả
nhìn từ mắt.
Nhịp điệu và việc phối hợp liền lạc của chúng làm các bộ phận khác vô cùng ganh tị. Chúng tức giận vì phải cho mượn thiên tư đặc biệt của mình cho đám anh em họ đó. Sự ganh tị làm chúng mù quáng trước thực tế rằng chân và tay mang chúng đi mọi nơi. Chúng bắt đầu lập mưu chống lại hai cặp này.
Lưỡi mượn kế hoạch từ Não bộ và thực hiện kế hoạch ngay
tức thời. Nó bắt đầu tự nhủ, thành tiếng, về sức mạnh tương quan của tay và
chân. Kẻ nào mạnh hơn, nó tự nhủ. Hai cặp chi
anh em họ này, vốn chưa bao giờ bận tâm về những điều cặp kia đã làm và có thể làm, giờ đây mượn âm thanh từ miệng và
bắt đầu khẳng quyết rằng chúng quan trọng đối với cơ thể hơn so với cặp kia.
Chuyện này nhanh chóng biến thành chuyện ai thanh lịch hơn; đôi tay khoe khoang
về những ngón tay dài thanh mảnh trên bàn tay của mình, đồng thời đưa ra những
bình luận chế nhạo về những ngón chân, cho rằng
chúng vừa ngắn vừa cục mịch. Không để bị thua, các ngón chân phản công và nói
bằng vẻ chế nhạo về mấy ngón tay mảnh khảnh, mấy
đứa họ hàng đói ăn! Chuyện này diễn ra nhiều
ngày, đôi lúc ảnh hưởng đến khả năng làm việc hiệu quả cùng nhau. Sau rốt chung
quy là vấn đề về sức mạnh; chúng quay sang các cơ quan khác nhờ phân xử.
Chính Lưỡi đề xuất một cuộc thi. Một ý tưởng hay, tất cả
đều đồng ý. Nhưng thi cái gì? Một số đề xuất một trận vật nhau - chân và tay vật nhau. Số khác nghĩ ra ý đấu kiếm, tung
hứng, chạy đua hoặc chơi một trò như cờ vua hay cờ đam, nhưng từng ý trong số
đó bị loại ra do thật khó để thực hiện hoặc thật bất công với cặp này hay cặp
kia. Lại là Lưỡi, sau khi mượn ý nghĩ từ Não bộ, đã đưa ra một giải pháp đơn
giản. Mỗi cặp cơ quan sẽ nghĩ ra một thách thức, luân phiên nhau. Tay và chân
đồng ý.
Cuộc thi diễn ra ở một khoảng đất trống trong rừng, gần
một con sông. Tất cả các cơ quan đều ở trạng thái cảnh báo cao độ về mối nguy
hiểm hay đại loại thế mà có thể làm cho cơ thể giật mình, thế nên giờ đây những cơ quan này đều tự mình gắng sức làm một việc gì đó. Đôi mắt quét ra xa và
rộng khắp nhằm phát hiện những mối nguy nhỏ nhất nằm ở mọi khoảng cách; đôi tai
tự thân chuẩn bị sẵn sàng nghe thấy âm thanh nhỏ nhất ở mọi khoảng cách; mũi
làm sạch hai lỗ mũi để có thể phát hiện tốt hơn mùi của bất kì mối nguy hiểm
nào mà thoát được cặp mắt cảnh giác cùng đôi tai đang lắng nghe kia; và lưỡi
sẵn sàng la hét lên, nguy hiểm.
Tin tức về cuộc thi đã bay theo làn gió đến tứ phương
trong khu rừng, đến mọi chân trời góc bể. Các loài động vật bốn chân là những
nhân vật đầu tiên tụ lại, nhiều con thú lớn mang theo những cành cây xanh lá để
cho thấy chúng đến với tinh thần hoà bình. Đó là đám đông nhiều sắc màu gồm Báo
đốm, Báo săn, Sư tử, Tê giác, Linh cẩu, Voi, Hươu cao cổ, Lạc đà, Bò sừng dài
và Trâu sừng ngắn, Linh dương, Linh dương Gazelle, Thỏ rừng, Chuột chũi và
Chuột. Những con sống dưới nước, Hà mã, Cá, Cá sấu, trải phần thân trên lên bờ sông, để phần còn lại
dưới sông. Những con hai chân, Đà điểu, Gà sao, và Công đập cánh trong niềm
hưng phấn; mấy con chim kêu chíp chíp trên cây; bọn Dế kêu liên hồi. Nhện, Sâu,
Rết, Sâu bọ nhiều chân bò trên mặt đất hoặc trên cây. Tắc kè hoa đi rón rén,
thận trọng, thong thả trong khi Thằn lằn chạy quanh quẩn, chẳng bao giờ ở yên
một chỗ. Khỉ, Tinh tinh, Khỉ đột, chuyền từ cành này sang cành kia. Ngay cả đám cây cối và bụi rậm, đu đưa nhẹ nhàng sang hai bên, rạp
xuống, rồi đứng yên, cứ tuần tự thế.
Cái
Miệng khai mạc cuộc thi bằng một bài ca:
Ta làm vậy để vui
Ta làm vậy để vui
Ta làm vậy để vui
Vì tất cả chúng ta
Bắt nguồn từ một bản tính.
Tay và Chân tuyên thệ sẽ chấp nhận kết quả bằng tinh thần nhã nhặn; không
phát nộ, không doạ tẩy chay, không đình công hay bãi công.
Đôi tay đưa ra thách thức đầu tiên: chúng ném một miếng gỗ
xuống đất. Chân, trái hoặc phải, hoặc cả hai hợp lại, phải nhặt miếng gỗ ở dưới đất lên và ném nó đi. Hai cái chân có thể hội
ý với nhau, vào bất kì lúc nào trong cuộc thi, và có thể vận dụng các ngón
chân, từng ngón một hoặc nhiều ngón với nhau, theo bất kì trình tự nào để thực
hiện nhiệm vụ. Chúng tìm cách lật miếng gỗ lại, đẩy nó; chúng thử đủ kiểu kết
hợp nhưng không thể nhặt miếng gỗ lên sao cho đàng hoàng: còn về chuyện di chuyển miếng gỗ, việc tốt nhất là chúng có thể
làm là đá miếng gỗ ra xa mấy xentimét. Thấy cảnh này, các Ngón
tay mượn âm thanh từ miệng rồi cười phá lên, cười phá lên. Đôi tay, kẻ thách
thức, dõng dạc tiến lên, như trong cuộc thi sắc đẹp, phô trương cái vẻ ngoài
thanh mảnh của chúng, và sau đó bằng những cách kết hợp khác nhau chúng nhặt
miếng gỗ lên. Chúng ném miếng gỗ ra xa tít vào rừng, dấy lên nhiều tiếng hít hà
thán phục từ kẻ thi đấu lẫn khán giả. Chúng phô diễn các kĩ năng khác: chúng
nhặt mấy hạt cát ra khỏi tô cơm; chúng luồn chỉ qua trôn kim; chúng làm ra mấy
cái ròng rọc nho nhỏ để chuyển những thanh gỗ nặng; làm ra mấy ngọn giáo và ném
đi thật xa, những cử động và hành động mà những ngón chân chỉ
có thể mơ đến mà thôi. Đôi cẳng chân chỉ có thể ngồi đó
và trầm trồ trước màn trình diễn về độ thuần thục và độ linh hoạt của mấy đứa
họ hàng thanh mảnh này. Đôi tay của khán giả vỗ vang trời tỏ sự thán phục và
tình đoàn kết với đôi tay bằng hữu kia, điều này làm cho đôi cẳng chân khó chịu vô cùng. Nhưng chúng không nhượng bộ: mặc dù chúng ngồi đó có vẻ hơi buồn thảm, hai ngón chân cái vân vê
trên cát tạo thành mấy vòng tròn nhỏ, nhưng chúng đang cố nghĩ ra một thách
thức ưu hạng.
Cuối cùng, tới phiên đôi cẳng
chân và các ngón chân đưa ra thách thức. Chúng bảo, thách thức của chúng giản đơn
thôi. Đôi tay phải mang được cơ thể đi từ phần này của vòng tròn sang phần kia.
Một thách thức xuẩn ngốc, các ngón tay ngạo mạn nghĩ thế. Một cảnh tượng đáng
xem. Mọi thứ quanh cơ thể bị úp ngược xuống. Đôi
tay chạm mặt đất; đôi mắt gần mặt đất, góc nhìn của chúng bị hạn chế nghiêm
trọng do ở vị trí sát đất; bụi chui vào mũi, làm nó hắt hơi; đôi cẳng chân và các ngón chân lơ lửng trên không: nyayo juu, khán giả hò reo, và
hát theo điệu vui nhộn.
Nyayo Nyayo juu
Hakuna matata
Fuata Nyayo
Hakuna matata
Turukeni angani
Nhưng sự chú ý của khán giả dán chặt vào đôi bàn tay và đôi cánh tay. Các
cơ quan này mới chỉ vài phút trước còn đang trình diễn một loạt các kĩ năng khó
tin, giờ đây gần như không di chuyển được
lấy một
thước. Vài bước đi, đôi bàn tay kêu gào đớn đau, đôi cánh tay loạng choạng, ngả
nghiêng, và để cơ thể ngã xuống. Chúng ngừng nghỉ
rồi thử lần nữa. Lần này, chúng tìm cách trải rộng các ngón tay ra để nắm giữ
mặt đất tốt hơn nhưng chỉ hai ngón cái mới duỗi ra
được. Chúng thử cách nhào lộn nhưng động tác này bị loại ra vì để hoàn thành
động tác đó, đôi cẳng chân cần tham gia vào.
Đến lượt các ngón chân cười phá lên.
Chúng mượn giọng khùng khục trong cổ họng từ cái miệng để làm cho giọng cười của chúng tương phản với giọng the thé mà bọn ngón tay đã dùng. Nghe thấy tiếng khinh bỉ ấy,
đôi tay rất tức giận và trong tuyệt vọng chúng gắng sức mang cơ thể đi. Chúng không đi lấy được một bước. Kiệt
sức, đôi bàn tay và các ngón tay bỏ cuộc. Đôi cẳng chân
hoan hỉ trình diễn năng lực điền kinh
của mình: chúng giậm chân tại chỗ, đi nước kiệu, chạy, thực hiện vài cú nhảy
cao, nhảy xa, mà không làm cơ thể ngã lần nào. Tất cả bàn chân của khán giả
giậm xuống đất tỏ sự ủng hộ và tình đoàn kết. Đôi cánh
tay giơ đôi bàn tay lên để phản đối tinh thần gian dối này, mà dễ dàng quên rằng chúng đã bắt đầu cuộc chơi này.
Nhưng tất cả chúng, bao gồm cả khán giả, đều lưu ý một
điều lạ ở đôi tay: hai ngón tay cái trước đó duỗi ra lúc đôi bàn tay cố mang cơ thể đi, giờ vẫn còn tách biệt khỏi
những ngón còn lại. Những cơ quan kình địch chuẩn bị cười tiếp thì
chúng lưu ý một điều khác; trái với việc ngón cái tách ra làm đôi bàn tay kém
hiệu quả hơn, thì điều đó đã cải thiện khả năng cầm nắm của chúng. Điều này là
sao? Trạng thái biến dạng đã chuyển thành khả
năng định hình!
Tranh cãi giữa các cơ quan để quyết định kẻ thắng đã diễn
ra trong năm ngày, cũng là số lượng ngón tay và ngón chân ở mỗi chi. Nhưng cố hết sức mà chúng vẫn
không thể tuyên bố được kẻ thắng rõ rệt; mỗi cặp chi đều thể
hiện tốt nhất ở việc mà chúng làm tốt nhất; không cặp nào có thể làm mà thiếu
cặp kia. Lúc đó khởi sự một buổi tư biện triết học: vậy cơ thể là gì, tất cả
chúng đều hỏi thế, và chúng nhận ra cơ thể là tất cả chúng hợp lại; chúng dính líu lẫn nhau. Mọi cơ quan phải
vận hành tốt
để cho tất cả đều vận hành tốt.
Nhưng để ngăn chặn một cuộc thi như thế ở tương lai và để
ngăn chặn việc chúng ngáng đường nhau, tất cả các cơ
quan đã quyết định, rằng kể từ đó về sau cơ thể sẽ đi với dáng thẳng đứng, đôi
bàn chân nằm chắc trên mặt đất và đôi tay vươn lên không trung. Cơ thể thấy vui
với quyết định này nhưng nó sẽ cho phép trẻ con bò bằng bốn chân để khỏi quên
nguồn gốc của mình. Chúng phân chia nhiệm
vụ: đôi cẳng chân sẽ mang cơ thể đi, nhưng một khi đến nơi thì đôi tay
sẽ làm tất cả công việc cần thiết để chế tác hoặc cầm nắm công cụ. Trong khi đôi cẳng chân
và đôi bàn chân làm bổn phận nặng nề trong việc mang cơ thể, thì đôi bàn tay
vươn ra và dùng các kĩ năng của mình để tác
động môi
trường xung quanh, và để đảm bảo rằng thức ăn sẽ dược đưa tới miệng. Miệng, hay
đúng hơn, răng của nó, sẽ nhai thức ăn, và gửi thức ăn xuống dạ dày qua cổ
họng. Dạ dày sẽ nghiền toàn bộ thứ tốt tươi này và rồi trút nó vào một hệ thống
đường ống mà qua đó các thứ tốt tươi sẽ được phân bổ đi khắp các ngóc ngách
trong cơ thể. Sau đó dạ dày sẽ đưa các chất đã dùng vào hệ thống bài tiết, và từ chỗ đó cơ thể sẽ để lại những chất này tại những cánh đồng trống trải hoặc chôn nó bên dưới đất để làm đất màu mỡ. Cây cối sẽ
đơm hoa kết trái; đôi bàn tay hái lấy một số trái rồi đưa vào miệng. Ồ vâng,
vòng đời thế đó.
Ngay cả những trò chơi và trò giải trí cũng được phân chia tương ứng: hát, cười và nói được giao cho miệng; chạy bộ
và bóng đá phần lớn giao cho đôi cẳng chân; còn bóng chày và
bóng rổ dành riêng cho đôi bàn tay, ngoại trừ việc đôi cẳng chân phải làm nhiệm vụ chạy. Trong điền kinh, đôi cẳng chân có toàn bộ đất
diễn cho
mình, gần như vậy. Việc phân chia lao động rõ ràng đã biến cơ thể người trở
thành một cỗ máy sinh học đáng sợ, khôn khéo hơn cả những loài vật to lớn nhất,
ở những điều nó có thể đạt được về số lượng
lẫn chất lượng.
Tuy nhiên các cơ quan trên cơ thể nhận ra rằng sự sắp xếp vĩnh viễn mà chúng đã quyết định vẫn có thể
mang đến mối xung đột. Cái đầu ở trên kia có
thể tự thấy rằng nó tốt hơn đôi bàn chân chạm đất hoặc thấy rằng nó là chủ còn
các cơ quan bên dưới nó chỉ là bọn tôi tớ. Chúng nhấn mạnh rằng xét về quyền
lực, cái đầu và bất cứ bộ phận nào bên dưới đều có vị thế bình đẳng. Để làm nổi
bật điều này, các cơ quan bảo đảm rằng tất cả đều cảm nhận
được niềm đau và niềm vui của bất kì cơ quan nào. Chúng cảnh báo cái miệng rằng
khi nói cái này cái kia của tôi, tức nó đang nói với tư cách toàn bộ cơ thể chứ
không phải với tư cách chủ nhân duy nhất.
Chúng
hát:
Trong cơ thể chúng ta
Không có tôi tớ
Trong cơ thể chúng ta
Không có tôi tớ
Chúng ta phục vụ nhau
Mọi người vì mọi người
Chúng ta phục vụ nhau
Mọi người vì mọi người
Chúng ta phục vụ nhau
Cái lưỡi tiếng nói của ta
Ôm lấy tôi và tôi ôm lấy bạn
Ta dựng nên cơ thể lành mạnh
Ôm lấy tôi và tôi ôm lấy bạn
Ta dựng nên cơ thể lành mạnh
Cái đẹp là sự thống nhất
Cùng nhau ta làm việc
Vì một cơ thể lành mạnh
Cùng nhau ta làm việc
Vì một cơ thể lành mạnh
Sự thống nhất là sức mạnh của ta
Bài này trở thành bản Tụng ca Toàn bộ Cơ thể. Cơ thể hát bài này cho đến ngày nay và đây là điều cho ta biết khác biệt giữa con người với động vật hoặc với những loài từ khước cuộc cách mạng đứng
thẳng.
Mặc cho những điều chúng thấy, những động vật bốn chân không có cuộc cách mạng nào như vậy. Chuyện
hát hò này là thứ lố bịch. Cái miệng được tạo ra để ăn chứ không để hát. Những
loài vật này lập nên một đảng bảo thủ của tự nhiên và
bám chặt vào những cách thức của chúng mà
không bao giờ thay đổi thói quen.
Khi con người tiếp thu được bài học từ mạng lưới các cơ
quan, thì họ xử sự ổn thoả; nhưng khi họ xem cơ thể và cái đầu như những đảng phái đang
tranh chiến nhau, cái này nằm trên cái kia, thì họ sẽ tiến gần đến những anh
em họ của mình trong giới động vật, những loài từ
khước cuộc cách mạng đứng thẳng.
Đoàn Duy chuyển ngữ
Sài-gòn,
2016.04.05
Nguồn:
Thiong’o, Ngũgĩ wa. The
Upright Revolution: Or Why Humans Walk Upright. Jalada Africa: https://jaladaafrica.org/2016/03/22/the-upright-revolution-or-why-humans-walk-upright/
No comments:
Post a Comment