João Guimarães Rosa
Bờ thứ ba của con sông
Cha tôi là người có ý thức trách nhiệm, nề nếp và bộc trực; và đã có cái tính như vậy từ hồi mới lớn hoặc ngay từ lúc bé thơ, theo như lời mấy người đáng tin cậy mà tôi dò hỏi được. Theo kí ức chính tôi, ông không kì quái hơn cũng chẳng sầu muộn hơn những người quen khác. Chỉ trầm lặng hơn. Chính mẹ tôi mới là người cai quản ngôi nhà, là người la mắng chúng tôi hằng ngày – chị tôi, anh tôi, và tôi. Nhưng ngày nọ cha tôi bỗng đặt người ta làm một chiếc xuồng.
Ông nghiêm túc ghê lắm. Ông đặt làm một chiếc xuồng đặc biệt, bằng gỗ cây vinhático, nhỏ, chỉ vừa đủ chỗ cho người chèo. Nhưng toàn bộ chiếc xuồng phải được đóng kĩ càng, đủ cứng cáp ở mũi xuồng, sao cho ở được trên sông suốt hai mươi hay ba mươi năm. Mẹ tôi càu nhàu vụ này không thôi. Phải chăng chồng bà, một người chưa từng học đòi mấy món này, giờ đây dự tính đi đánh cá và đi săn bắt? Cha không nói gì hết. Nhà chúng tôi khi ấy vẫn còn gần con sông, cách con sông cỡ một cây số: con sông trải ra ở đó, lớn, sâu và tĩnh mịch. Rộng đến mức chúng tôi không thể nhìn sang bờ bên kia. Và nếu có một điều tôi không tài nào quên cho được, thì đó là cái ngày chiếc xuồng được giao đến.
Không vui cũng chẳng tỏ vẻ gì, cha ụp chiếc nón lên đầu rồi chào tạm biệt chúng tôi, như một sự đã định từ trước. Ông tịnh không thốt ra lời nào khác, không mang theo gói lương thực và quần áo, không khuyên nhủ điều chi. Chúng tôi tưởng mẹ sẽ la lên, nhưng bà chỉ đứng đó trông nhợt nhạt, giận căm căm, tự cắn môi mình rồi buông tiếng gầm gừ: — “Nếu ông đi, thì đi luôn đi. Đừng bao giờ quay về!” Cha nín lặng không đáp. Ông nhìn tôi với vẻ dịu dàng, vẫy tay ra hiệu bảo tôi đi cùng ông một chút. Tôi sợ cơn thịnh nộ của mẹ, tuy vậy vẫn theo lời cha. Hướng đi của mọi sự tuồng như khích lệ tôi, khiến tôi mạnh dạn hỏi: — “Cha ơi, cha cho con lên xuồng luôn nha?” Ông chỉ nhìn tôi, làm động tác ban phúc lành cho tôi, ra dấu bảo tôi quay về. Tôi vờ như đi về, tôi xoay người lại lần nữa, ở chỗ con mương trong rừng, để xem chuyện gì xảy ra. Cha lên xuồng và chèo đi. Và chiếc xuồng lướt đi – cùng với cái bóng của nó, tựa hồ một con cá sấu, dài thật dài.