Jorge Luis Borges - Tự ngôn cho truyện ngắn Silvina Ocampo

Jorge Luis Borges

Tự ngôn cho truyện ngắn Silvina Ocampo

Với chút cảm giác dè dặt mà tôi viết bài tựa này. Một tình bạn xưa cũ, mà lại rất mới, đã ràng tôi với Silvina Ocampo, một tình bạn dựa trên những kí ức san sẻ chung về mấy khu dân cư ở Buenos Aires, về những buổi hoàng hôn, về những lần tản bộ đi ngang những trảng đất bất tận hoặc dọc theo con sông tĩnh lặng như trên đất liền, về những bài thơ yêu thích: hơn hết là một tình bạn dựa trên hiểu biết và lòng nhân từ, những điều mà Silvina chưa bao giờ ngừng biểu hiện cho tôi thấy. Tựa như Rossetti và Blake, Silvina đến với thi ca bằng những con đường sáng rỡ của vẽ và hội hoạ, và tính trực tiếp và tính đoan chắc của ảnh tượng thị giác vẫn cứ có đó trong các trang viết của cô.

Phạm vi mà tinh thần của cô bao phủ nó lớn hơn hẳn so với của tôi. Những niềm hoan vui dẫn khởi do nhạc và màu sắc, những thiên đường đóng kín đối với kí ức cũng như lòng hiếu kì của tôi, là những cái quen thuộc với cô. Tôi sẽ nói điều tương tự về các sự vật thuộc tự nhiên: các bông hoa, những cái tên lờ mờ khi tôi tình cờ gặp phải chúng trong những vần thơ Latin và Ba-tư, sẽ biểu đạt một thứ chuẩn xác đối với Silvina, một thứ chuẩn xác và dấu yêu. Vũ trụ mà tôi sống là thứ mờ đục vì lẽ nó thuần tuý bằng ngôn từ; trong vũ trụ của cô, các giác quan tham dự vào toàn bộ muôn vàn thức dạng nhu hoà của chúng. Những thiên ái văn chương của chúng tôi không phải lúc nào cũng trùng nhau. Tôi xúc động trước sử thi, cô xúc động trước những áng trữ tình và ai vãn; trước thi phẩm Chanson de Roland và những saga gai góc của xứ Iceland thì cô không thấy hấp dẫn bằng Baudelaire, một thi sĩ tôi tôn sùng thuở hoa niên, cũng không bằng các khúc điền viên khoái lạc của Theocritus. Cô cũng thích tiểu thuyết tâm lí, một thể loại có nhịp đi chậm mà tôi khước từ do biếng nhác.

Với quan niệm của tôi cho rằng kể chuyện là nỗ lực nắm bắt chỉ những yếu tố căn cốt, thì chuyện thật lạ rằng tôi lẽ ra nên là người bày ra cho độc giả Anh ngữ một tác phẩm chứa nhiều lẽ minh trí, có khả năng biến hoá, có kiểu phức hợp và đồng thời lại giản dị như tập truyện này. Tôi cám ơn các thần minh vì số mệnh may mắn này. 

Trong các truyện của Silvina Ocampo có một thứ tôi không bao giờ hiểu: cái phong vị lạ lùng của cô đối với một dạng tàn nhẫn ngây ngô và chếch góc. Tôi quy điều này cho sự lưu tâm, sự lưu tâm mang lòng kinh ngạc, rằng cái ác khởi phát trong một tâm hồn cao thượng. Ta có thể nhân tiện nói thêm, hiện tại có lẽ không kém tàn nhẫn hơn so với quá khứ, hoặc so với nhiều quá khứ khác nhau, nhưng những sự tàn nhẫn của hiện tại lại được giữ kín. Góngora, vốn là một người bình thường và một thi sĩ tinh hảo, đã chế giễu nghi thức auto-da-fé được thực hiện ở Granada vì nghi thức ấy mang đến một cảnh quan khiêm nhường trong đó chỉ mỗi một người bị thiêu sống; Hitler, một kẻ hung ác, chuộng nỗi chấn kinh nặc danh của những căn buồng chết bí mật hơn là cảnh quan của cuộc xử tử công cộng. Ngày nay, sự tàn nhẫn tìm đến bóng tối; sự tàn nhẫn nó obscene, theo nghĩa gốc của từ này.

Silvina có một phẩm tính nó thường xuyên được quy cho người cổ đại hoặc cho những dân tộc Đông phương, thường ít được quy cho người đương thời chúng ta: khả năng tiên kiến (clairvoyance). Hơn một lần, và kèm theo cảm giác e sợ, tôi cảm nhận được khả năng đó của cô. Cô nhìn thấy chúng ta như thể chúng ta làm bằng thuỷ tinh, thấy và tha thứ chúng ta. Ra sức lừa gạt cô là một việc làm vô dụng.

Silvina Ocampo là một thi sĩ, một trong những thi sĩ lớn nhất trong tiếng Tây-ban-nha, cho dù ở bên này hay bên kia đại dương. Chính việc cô là thi sĩ khiến cho văn xuôi của cô được nâng lên. Ở những khu vực khác tại Nam Mĩ, truyện ngắn thường không gì khác hơn một phác thảo giản đơn về cuộc sống thường nhật hay một phản kháng xã hội giản đơn, hoặc thường là một pha trộn không thích đáng giữa hai dạng đó; giữa chúng ta, ở Argentina, nó có xu hướng là sản phẩm của trí tưởng tượng được ban cho tự do hoàn toàn. Quyển sách tôi giới thiệu đây là một thí dụ rõ rệt cho chuyện này.

Groussac và Alfonso Reyes đã làm mới văn phong Tây-ban-nha ngữ để văn phong này theo lối cố tình dài dòng và kẻ cả với sự trợ giúp từ tính chính xác của Pháp ngữ; Silvina Ocampo hiểu được bài học của họ và đã liên tục cải thiện nó trong các tác phẩm huyền ảo.

Đoàn Duy chuyển ngữ từ bản Anh văn của Daniel Balderston

Nguồn:
Silvina Ocampo; Preface; Thus Were Their Faces (bản dịch Anh văn của Daniel Balderston); New York Review Books, 2015.