Czesław Miłosz - Miłosz ABC – Tởm lợm

 

Tởm lợm (Disgust)

Chính Józef Czapski kể tôi nghe câu chuyện này xảy ra hồi Cách mạng Nga. Trong một tiệm ăn ở ga tàu hoả, có một người đàn ông đang ăn, một người trông biệt khác với khung cảnh xung quanh nhờ vào lối vận y phục và cử chỉ, và đây hiển nhiên là người thuộc giới trí thức tiền chiến. Ông ấy thu hút sự chú ý của một đám lưu manh cũng đương ngồi ở tiệm. Chúng qua bàn ông ấy rồi bắt đầu chế giễu ông ấy, sau cùng thì chúng còn nhổ vào xúp của ông ấy nữa. Người đàn ông này không làm gì để tự vệ và cũng không gắng sức xua đi bọn côn đồ. Chuyện này diễn ra cả một đỗi lâu. Đột nhiên ông ấy rút ra khỏi túi một khẩu súng lục, đưa nòng súng vào miệng rồi tự bắn mình. Hẳn nhiên cái ông ta gặp phải ở đây chính là giọt nước cuối cùng của một cái li vốn đã đầy tràn cảm giác gớm ghê trước cái xú lậu vốn đã dấy lên trong lòng bấy lâu. Rõ ràng ông ta là người mong manh, được nuôi dạy ở một chốn hoà nhã trước đây từng bảo vệ ông tránh được thực tại bị xử hung bạo vốn được các thành phần hạ lưu chấp nhận là lẽ bình thường. Sự hung bạo và bỉ lậu ấy đã vươn tới được bề mặt cùng với cuộc cách mạng và trở thành một phẩm chất của đời sống Xô-viết.

Năm 1939, cư dân Wilno và Lwów bất thần khám phá ra vẻ xám xịt và xú lậu của đời sống thế này. Tôi dám đánh liều mà đoán định rằng Stanislaw Ignacy Witkiewicz đã tự sát không hẳn do nỗi khiếp sợ mà do cơn tởm lợm trước cái điều ông biết sẽ xảy đến, cái mà ông đã miên tả trong những chương sau cùng của quyển tiểu thuyết Pożegnanie jesieni (Giã từ mùa thu). George Orwell, người chưa từng đọc Witkiewicz, sau rốt đã tả đời sống thường nhật dưới sự cai trị của trật tự mới theo cùng một cách ở trong quyển 1984: xám xịt, nhơ nhuốc, chán chường, đủ các mùi bay ra từ mấy tiệm ăn rẻ tiền. Gọi cái loại mẫn cảm này là “mĩ cảm” thì chưa rốt ráo. Tốt hơn ta nên ngẫm xem trong cuộc nhân sinh thì điều chi không thể cam chịu được và ngẫm về cái sự quy tụ những điều này về một mối trong một số hoàn cảnh nhất định. Từ đó dẫn đến một kết luận rằng bảo vệ con người là một sự cần thiết, thậm chí, nếu cần, bằng cách gói họ lại trong một vỏ bọc của các ảo tưởng.

Đoàn Duy chuyển ngữ
Hà-nội, 2025.12.26

 

Nguồn:
Czesław Miłosz; Miłosz’s ABC’s (bản dịch Anh văn của Madeline G. Levine); Farrar, Straus and Giroux, 2001.