Ambrose Bierce - The Devil's Dictionary - Chửi thề (Curse)

Chửi thề (động từ). Là dùng một cây hèo ngôn từ làm điệu bộ tuồng như hăng hái dốc sức quất tới tấp.^[1] Đây là một hoạt động mà trong văn chương, nhất là trong hí kịch, thường làm cho nạn nhân đến chỗ vong mạng. Dầu vậy, cái hoạ lãnh phải một đòn chửi thề là một mối nguy cơ chỉ làm nên một khoản nhỏ khi người ta ấn định các mức phí bảo hiểm sinh mạng.

Arthur Koestler - Từ ngữ và vũ khí

Arthur Koestler

Từ ngữ và vũ khí

Bài nói chuyện khai mạc cuộc Triển lãm Sách Quốc tế tại European Forum, Alpbach, tháng Tám 1959.

 

Khi các vị mở một cuộc triển lãm sách, người ta kì vọng các vị sẽ nói mấy thứ êm ái về sức mạnh của ngôn từ, hay sức mạnh của tâm trí đối với vật chất. Tôi tin vào cả hai, và tôi tin rằng đa số các vị tin vào cả hai. Điều tôi muốn nêu ra là những kẻ cầm giữ vận mệnh các vị không tin vào điều nào trong số đó, mặc dù họ thường vờ rằng mình có tin.

Làm sao ta có thể giải thích được rằng, trong thời đại khi con người di chuyển ở vận tốc âm thanh, và âm thanh được truyền ở vận tốc ánh sáng, dầu vậy việc tự do lưu thông từ ngữ lại bị chặn đứng bởi một bức tường vô hình chạy quanh địa cầu; làm sao có thể có chuyện rằng trạng huống này giờ đây đã kéo dài bốn mươi năm, dài hơn tuổi thọ của một thế hệ?

Đi trách cứ phía bên kia sẽ không đưa ta đi đến đâu. Một bông hồng là một bông hồng, một con nhím là một con nhím, và một nhà nước toàn trị là một nhà nước toàn trị. Bản tính của con nhím đòi hỏi nó phải xù lông lên trước ngôn từ, và bản tính của nhà nước toàn trị đòi chuyện họ phải tự bảo vệ mình bằng một bức màn kiểm duyệt xù lông, những trạm chặn sóng vô tuyến, những biên giới khép đóng. Bản tính một nhà nước toàn trị còn là can đảm khi đối diện các mối đe doạ hữu hình và hèn nhát khi đối diện mối đe doạ duy nhất mà họ sợ: ngôn từ.

Các vị lãnh đạo của phương Tây không nhận ra được chỗ yếu nhược này bởi vì họ đặt nhiều tin cậy vào sức mạnh của vũ khí hơn là vào sức mạnh của từ ngữ. Nếu chuyện không phải vậy, bức tường lặng thinh vây quanh nửa thế giới này hẳn không tồn tại được, gần như bất khả xâm phạm, trong bốn mươi năm trời.

Đằng sau bức tường ấy, lần đầu tiên trong lịch sử, người ta đạt được một thế độc quyền Nhà nước hoàn toàn, không chỉ đối với sản xuất và phân phối thương phẩm, mà còn đối với sản xuất và phân phối ý tưởng, quan điểm và cảm xúc. Đây không phải lời cáo buộc, đây là lời phát biểu một thực tế. Nhưng thực tế còn là chuyện rằng sự cộng tồn bắt đầu ở chỗ sự hồ nghi liễu kết. Một sự hồ nghi chỉ có thể kết liễu được khi sự tự do lưu thông từ ngữ được khôi phục.

Xét theo bản chất các sự vật, tự do mậu dịch về từ ngữ là điều lợi ích cho ta và kháng chống lại lợi ích của phía bên kia  Do vậy ta phải khiến nó trở thành một phần của cuộc mà cả ngoại giao và sẵn sàng trả một cái giá để có được nó. Nghe chừng đáng ngạc nhiên, toan tính này chưa bao giờ được thực hiện. Các vị lãnh đạo của chúng ta mà cả các vấn đề về thủ tục, các vấn đề về vũ khí, các vấn đề về sự công nhận ngoại giao, nhưng các món vũ khí tâm lí chưa bao giờ được khiến trở nên một luận điểm mà cả nghiêm túc.

Marin Sorescu - Những từ đầu tiên

Những từ đầu tiên 

Những từ đầu tiên nhiễm ô uế
Tựa con nước trên sông buổi sáng nọ
Chảy cùng mớ nhuốc nhơ
Nào quảng cáo nào tin trang nhất các báo.
Thức tôi uống chỉ mỗi ý nghĩa từ trí óc thẳm sâu,
Là thứ chim và cỏ và đá cùng uống.
Để mọi sự chảy trôi
Lên tới bốn thứ nguyên tố,
Lên tới nước và đất và lửa và khí.

— Marin Sorescu

Novica Tadić - Những dao, giấc mộng

Những dao, giấc mộng 

Tôi mơ thấy trên một bề mặt phẳng
Tôi đã bày ra sao những con dao
            đủ hình đủ cỡ.
Ở đó đã sẵn có nhiều dao đến mức
            tôi không thể đếm nổi,
cũng chẳng thấy hết đặng. Ai đó đã toi đời
            bởi một trong những con dao ấy.

— Novica Tadić

Nichita Stănescu - Câu chuyện tình cảm

Câu chuyện tình cảm

Rốt cuộc, ta gặp nhau càng lúc càng thường.
Một bên giờ đồng hồ là tôi,
còn em, bên kia,
tựa như hai tay nắm chiếc bình tro.
Chỉ từ ngữ lượn bay giữa đôi ta,
đàng trước và đàng sau.
Chúng xoáy lượn hiển hiện gần như,
đoạn thì,
tôi khuỵu gối thụp xuống,
ấn khuỷu tay vào mặt đất,
chỉ đặng nom xem mấy lá cỏ ra sao
khi rạp mình bên dưới đám từ ngữ,
tuồng như dưới chân một sư tử chạy phóng qua.
Từ ngữ chúng xoay xoay giữa đôi ta,
đàng trước và đàng sau,
và tôi càng yêu em, chúng càng
lặp lại - trong cơn xoáy lượn hiển hiện gần như,
da capo - cái kết cấu làm nên vật chất.

— Nichita Stănescu

Novica Tadić - Sách, mộng

Sách, mộng

Trên chiếc ghế thấp, quyển sách
         tự mình dở ra.
Một luồng hơi thốc tới —
         Là Chúa thở mà ra.

— Novica Tadić

Hannah Arendt - [Các vết thương của hạnh vận]

Các vết thương của hạnh vận
tức thị dấu thích, không phải sẹo.
Việc này chỉ hay tin đặng
qua lời của thi nhân.
Truyền thuyết làm nên thơ
là chỗ ngụ, chẳng phải chỗ náu thân

— Hannah Arendt

Novica Tadić - Đằng trước một siêu thị

Đằng trước một siêu thị

Đằng trước một siêu thị
tôi tìm thấy một hộp giấy bồi rỗng không
và ngồi vào trong đó

Cô nhơn ngãi già rồ
sẽ đi lối đây và mua tôi

Tôi sẽ lại là của nàng, của nàng vĩnh viễn
Nàng sẽ mang tôi trên tay tiến vào buổi đêm này

— Novica Tadić

Novica Tadić - Từ một thứ cũ kĩ

Từ một thứ cũ kĩ

Từ một thứ cũ kĩ
(một phần toà nhà nát đổ trông gớm ghê)
người ta nom ra ngoài

Họ vỗ vỗ đầu,
nói thoắng, lưỡi thì thè ra

Miệng thì xéo xó
ở đủ mọi phía

Nháy mắt, phát ra
mấy tiếng rên

Và tai họ nhúc nhích
như lá thường xuân khô

— Novica Tadić

Novica Tadić - Một thứ chín muồi

Một thứ chín muồi

Một thứ chín muồi

Không phải tổ ấm của sâu
cũng không phải thứ quả ta ăn được

nó mọc
trên một nhành cây
mà tôi không nhận ra

trong một khu vườn
ở ngoại vi thị trấn

bên dưới mấy
ô cửa sổ tối đen

— Novica Tadić

Giuseppe Ungaretti - Đầu buổi chiều hôm

Đầu buổi chiều hôm

Sự sống chảy rỉ hết
trong làn nhẹ mỏng dâng cao
của đám mây căng phồng
đơm lại bằng ánh dương

— Giuseppe Ungaretti

Ambrose Bierce - Năm mới mừng vui

Ambrose Bierce

Năm mới mừng vui

Một kẻ say rượu nghèo với dáng vẻ tiều tuỵ trở về căn nhà tồi tàn của y ngay những thời khắc đầu tiên của năm mới. Các chuông nhà thờ vang lên những tiếng thiệt lớn xát vào ánh trăng trắng ngà đương nằm trên lớp bùn tuyết nhão nhoét. Khi y nghe tràng thanh âm reo mừng, báo tin năm mới ra đời, con tim y đập rộn vào tấm áo gi-lê cũ tựa hồ tiếng búa tạ mang nỗi niềm ăn năn.

Y độc thoại, “sao không nhân những tiếng chuông ấy đặng mà tuyên bố rằng một sự quyết tâm mới nay đã xuất hiện? Mấy tuần qua mình chẳng làm được một sự gì như thế, và giờ đến lúc rồi. Mình sẽ thề bỏ từ rày.”

Y đã thề, và lúc ấy một ánh sáng chừng như rọi xuống lối y đương đi; vợ y tay cầm cây đèn thiếc bước ra khỏi nhà. Y ào chạy tới lòng hăm hở muốn gặp nàng. Nàng thấy trong mắt y hiện ra một ý chí mới lạ và thiêng liêng. Nàng nhận ra nó ngay – nàng đã từng thấy nó trước đây. Họ ôm nhau oà khóc. Đoạn y duỗi thẳng lại cái mớ tàn tạ của một hình hài vốn từng là đấng nam nhi, nhướng đôi mắt lên nhìn tầng trời và một tay giơ lên sao cho thiệt gần chốn trời cao, và ở đó dưới ánh trăng suông, chỉ có mỗi cô vợ lòng đương kinh ngạc, và các thiên thần, và một đôi con bò sữa, làm chứng nhân cho cuộc này, y thề rằng từ thời khắc ấy y sẽ kiêng dứt các thức rượu say sưa cho đến ngày tử biệt. Đoạn đưa mắt nhìn xuống và dịu dàng nhoẻn miệng cười với đôi mắt người vợ, y nói: “Đây chẳng là điều phải sao, em yêu?” Gương mặt ánh lên vẻ rạng rỡ cùng niềm vui mới, nàng đáp:

“Phải lắm, John – ta làm một li nhé.” Rồi họ làm một li, nàng pha đường còn y uống trơn.

Chỗ ấy nay người ta vẫn còn chỉ cho du khách biết.

Đoàn Duy chuyển ngữ

Ryszard Krynicki - Xứ sở này

Xứ sở này

Ở xứ sở này? Phải, tôi đã ở xứ sở này.
Lưu vong đến ở nhiều dạng hình

và nơi chốn.

— Ryszard Krynicki

Giuseppe Ungaretti - Đêm nay

Đêm nay

Làn gió thoảng làm nên lan can ấy
đặng cho tôi tựa vào đó lòng sầu bi này
trong đêm nay

Versa, 22 tháng Năm, 1916

— Giuseppe Ungaretti

Adam Zagajewski - Đêm, biển

Đêm, biển

Buổi đêm biển tăm tối, u thảm,
và nói lời thầm thì khốc khô
Nên ta nhận ra nó
có nỗi kín thẹn lòng: sáng soi
nhờ ánh phản chiếu
buổi đêm, nó bần hèn như ta vậy,
tối đen, bị ruồng bỏ;
nó nhẫn nhịn đợi chờ vầng dương quay lại

— Adam Zagajewski

Clarice Lispector - Câu chuyện thứ năm

Clarice Lispector

Câu chuyện thứ năm

 

Câu chuyện này có thể mang tên 'Những bức tượng'. Một cái tên khả dĩ khác là 'Cuộc mưu sát'. Và còn có thể là 'Cách giết bọn gián'. Vậy nên tôi sẽ kể ít nhất ba câu chuyện, thảy đều thật vì lẽ chúng không mâu thuẫn nhau. Mặc dù là một câu chuyện đơn nhất, chúng hẳn sẽ là một nghìn lẻ một câu chuyện, nếu tôi có được một nghìn lẻ một đêm.

Câu chuyện đầu tiên, 'Cách giết bọn gián', bắt đầu thế này: ngày nọ tôi than phiền về việc có gián. Cô kia nghe lỏm được. Cô đưa cho tôi công thức làm ra món giết chúng. Tôi sẽ trộn đường, bột mì và thạch cao với tỉ lệ bằng nhau. Bột mì và đường sẽ thu hút chúng, thạch cao sẽ làm khô cứng chúng từ bên trong. Tôi làm như vậy. Chúng chết queo.

Câu chuyện khác thực ra lại là câu chuyện đầu tiên và có tên 'Cuộc mưu sát'. Nó bắt đầu thế này: ngày nọ tôi than phiền về việc có gián. Cô kia nghe lỏm được. Công thức xuất hiện tiếp sau đó. Và rồi đến chuyện giết gián. Sự thật là tôi chỉ than phiền về lũ gián một cách chung chung thôi, bởi chúng thậm chí đâu phải của tôi: chúng thuộc về tầng trệt và chúng sẽ leo lên đường ống nước toà nhà tới nhà chúng tôi. Chỉ ở thời điểm tôi sửa soạn cái hỗn hợp đó thì chúng mới thuộc về tôi. Khi ấy, nhân danh chúng tôi, tôi bắt đầu cân đong các thành phần bằng sự tập trung có phần mãnh liệt. Một cơn bực tức mô hồ phát sinh trong tôi, một cảm giác phẫn nộ. Ban ngày bọn gián vô hình và không ai tin rằng có thứ tai vạ bí mật đương gặm nhắm căn hộ bình an dường này. Nhưng nếu chúng, tựa như các thứ tai vạ bí mật, ngủ vào buổi ban ngày, thì tôi sẽ ở đó sửa soạn độc dược cho buổi tối. Tỉ mỉ, hăng hái, tôi pha chế thức linh dược gây nên cái chết dằng dai. Một nỗi sợ trong hào hứng và cái tai vạ bí mật của riêng tôi đã đưa lối dẫn đường cho tôi. Giờ đây lòng lạnh băng tôi chỉ muốn một điều: giết mọi con gián trên đời này. Bọn gián cứ leo lên các đường ống trong lúc chúng tôi, người mỏi mệt, đang nằm mộng. Và nhìn xem, bài thuốc đã sẵn sàng, trắng muốt. Như thể dành cho bọn gián khôn như tôi, tôi khéo léo rắc thứ bột đó đến khi nó trông như một thứ thuộc về tự nhiên vậy. Từ giường mình, trong cảnh lặng im của căn hộ, tôi hình dung chúng bò từng con một lên chỗ phòng giặt đồ, ở đó màn đêm đương ngủ, chỉ mỗi chiếc khăn cảnh giác trên dây phơi đồ. Mấy tiếng sau tôi thức giấc, giật mình khi nhận ra trễ quá rồi. Trời đã bừng sáng. Tôi băng qua phòng bếp. Ở đàng kia là bọn chúng nằm trên sàn phòng giặt, cứng đơ, to tướng. Tôi đã giết chóc trong đêm. Nhân danh chúng tôi, ngày đã tỏ rạng. Ở khu nhà lụp xụp trên kia, con gà trống gáy.

Zbigniew Herbert - Tôi hứa một lời

Tôi hứa một lời

Ngày ấy tôi còn trẻ
và lẽ thường khuyên tôi rằng
đừng đưa ra lời hứa

Tôi đánh bạo mà nói được
tôi sẽ nghĩ ngợi chút ít
chuyện có gấp chi đâu
đây nào phải lịch tàu chạy

Tôi sẽ hứa một lời
sau kì thi tốt nghiệp
sau thời hạn quân dịch
sau khi dựng được mái nhà

nhưng thời gian bùng nổ
chẳng còn thời trước
chẳng còn thời sau
trong hiện tại loá mắt
mi đành phải lựa chọn thôi
nên tôi hứa một lời

một lời –
một thòng lọng quanh cổ
một lời sau cuối

vào mấy lúc hiếm hoi
khi mọi thứ nhẹ bổng
và trở nên sáng rõ
tôi tự nhủ lòng
"lời thế ấy
tôi muốn làm sao
rút lại lời mình từng thốt"

lúc ấy thiệt vắn vủn
trục thế giới rít kêu
bao người đi qua
bao cảnh trí
bao vòng thời gian nhuốm màu
mà lời tôi trao hứa
kẹt đó nơi cổ họng

— Zbigniew Herbert

Adam Zagajewski - Biên giới

 Biên giới 

Mùi của những con dế mang hơi xăng

VLADIMIR HOLAN

 

Người nghèo chờ bên đường biên giới
và gửi ánh nhìn hi vọng về phía bên kia
Mùi của những con dế mang hơi xăng
sơn ca hót
bản rút gọn một bài thánh ca

Hai phía biên giới nhìn sang hướng đông
Bắc là hướng đông
Và nam là hướng đông

Ô-tô nọ chở quả địa cầu to
chỉ bày ra đại dương

Một bé gái ngồi trên chiếc Fiat 125 cũ xưa
làm bài cách cẩn trọng

trong quyển tập kẻ dòng xanh lục—
nơi nơi đều có đường biên giới

— Adam Zagajewski

Novica Tadić - [Một con chim bắt đầu hót]

Một con chim bắt đầu hót
vào một ngày sáng trong
bên trên giá treo cổ

Một nhành cây lay động
trong một cánh rừng nhỏ
bên đóm lửa ỉm im

Một dòng suối róc rách
bên trên thân xác
của những người gục ngã

Gió thổi cuốn tàn tro
rồi rắc rải
lên đám tro tàn khác

— Novica Tadić

Novica Tadić - [Các thứ tăm tối]

Các thứ tăm tối mở mắt tôi,
nâng bàn tay, thắt chặt các ngón.

Chúng vừa gần vừa xa xuôi,
ở chốn an toàn khuất lánh
bên kia dãy chín đồi.

Chúng lấy đêm làm vương quốc,
và ánh sáng ngày, vừa tỏ rạng,
làm nên tấm áo choàng.

Không lực nào tiêu trừ được chúng,
gỡ gút được chúng, cắt nghĩa được chúng.

Chúng ở yên vị chỗ mình,
trong ngực ta,
khuấy rộn trong tim ta.

— Novica Tadić